Τι είναι το άγχος;
Το άγχος είναι κάτι που βιώνουμε όλοι κάποια στιγμή. Μιλώντας για άγχος, ουσιαστικά αναφερόμαστε στη φυσιολογική αντίδραση ενός ανθρώπου όταν αισθάνεται πως απειλείται. Η κατάσταση που γίνεται αντιληπτή ως απειλή μπορεί να σχετίζεται με τη σωματική, ψυχική ή κοινωνική μας συγκρότηση και ασφάλεια.
Για παράδειγμα, συνήθως έχουμε άγχος όταν περιμένουμε τα αποτελέσματα κάποιων ιατρικών εξετάσεων. Ακόμα είναι πιθανόν να αγχωνόμαστε αν χρειαστεί να μιλήσουμε δημόσια, φοβούμενοι την έκθεση και την κριτική των άλλων. Αυτό που είναι σημαντικό να έχουμε κατά νου, είναι ότι το άγχος είναι καταρχάς χρήσιμο. Επειδή εξελικτικά συνδέεται με την επιβίωσή μας.
Σε καταστάσεις πραγματικού ή φυσικού κινδύνου το άγχος μας κινητοποιεί ώστε να έχουμε την ετοιμότητα να ανταποκριθούμε με τρόπο που μπορεί να μας σώσει. Σε αυτές τις περιπτώσεις οι αντιδράσεις είναι συνήθως η μάχη ή η φυγή. Σε συγκεκριμένα επίπεδα το άγχος μπορεί να είναι ακόμη και δημιουργικό.
Αν παραδείγματος χάριν έχουμε να φέρουμε εις πέρας μία εργασία μπορεί τελικά να τα καταφέρουμε καλύτερα από ότι αν δεν βιώναμε καθόλου άγχος. Ωστόσο σε πολλές περιπτώσεις το άγχος ταλαιπωρεί τους ανθρώπους με έντονα και ανησυχητικά συμπτώματα. Μπορεί να δημιουργήσει αισθήματα υποκειμενικής δυσαρέσκειας, να μπει εμπόδιο στην πραγματοποίηση των επιθυμιών μας και εν τέλει να επηρεάσει αρνητικά τη λειτουργικότητά στην καθημερινή μας ζωή.
Προς μία ολοκληρωμένη κατανόηση: Η κατανόηση του άγχους που βιώνουμε είναι κατά βάση μία προσωπική δουλειά. Αυτή μπορεί να γίνει στα πλαίσια μιας διαδικασίας ενημερότητας και επαφής με τα συναισθήματά μας ή ακόμη και κατά τη διάρκεια μιας ψυχοθεραπείας.
Η κοινωνική διάσταση του άγχους
Ωστόσο δεν θα μπορούσαμε να αγνοήσουμε την κοινωνική του διάσταση. Μάλιστα αυτή η διάσταση είναι ιδιαίτερα επίκαιρη στις μέρες μας δεδομένης της κρίσης και της ανασφάλειας που επικρατεί. Αγγίζει ένα συνεχώς αυξανόμενο αριθμό ανθρώπων. Πρόκειται κυρίως για εκείνους που βιώνουν οι ίδιοι άμεσα κάποιες απώλειες, είτε οι επιχειρήσεις όπου δουλεύουν ή οι κοινότητες όπου ζουν. Σε αυτές τις περιπτώσεις η ανασφάλεια και το άγχος είναι διάχυτα και πλήττουν το ζωτικό χώρο των ανθρώπων.
Σύμφωνα με κάποιους θεωρητικούς κάθε άνθρωπος αξιολογεί ενεργητικά την αλληλεπίδρασή του με το περιβάλλον. Στην προκειμένη περίπτωση αξιολογεί κανείς τους πόρους του. Δηλαδή τις διαθέσιμες πηγές αυτών των πόρων και τη δυνατότητά του για πρόσβαση σε αυτές. Η απώλεια λοιπόν των διαθέσιμων πόρων προκαλεί άγχος. Όχι μόνο λόγω των επιπτώσεων της ίδιας της απώλειας, αλλά επιπλέον γιατί δέχεται πλήγμα η αίσθηση της ταυτότητας του ανθρώπου.
Αν σκεφτούμε για παράδειγμα τι σημαίνει να χάνει κανείς τη δουλειά του. Δεν είναι μόνο το άγχος της επιβίωσης που μας προκαλεί αυτή η κατάσταση. Είναι η αίσθηση της αλλαγής. Πρόκειται για την αλλαγή ενός σημαντικού μέρους της ταυτότητάς και των ρόλων μας. Στο συγκεκριμένο παράδειγμα από εργαζόμενος/η γίνομαι άνεργος/η.
Οι επιπτώσεις του άγχους για τα οικονομικά και η προστασία των παιδιών
Στις οικογένειες που βιώνουν έντονα τις επιπτώσεις της οικονομικής κρίσης οι γονείς χρειάζεται να δείξουν προσοχή στο άγχος που μεταδίδεται στα παιδιά. Αυτό γιατί τα συμπτώματα του άγχους στα παιδιά συνήθως εκδηλώνονται με διαφορετικό τρόπο από ότι στους ενήλικες (π.χ. ενούρηση, προσκόλληση στους γονείς, ευερεθιστότητα). Επομένως ίσως αναγνωριστούν δυσκολότερα από τους γονείς ως άγχος. Επιπλέον, οι γονείς χρειάζεται να μεριμνήσουν σχετικά με την επεξεργασία των πληροφοριών που δέχονται τα παιδιά τους.
Η τηλεόραση, οι δυσάρεστες πληροφορίες που μεταδίδει και η καταστροφολογία που συχνά επικρατεί στα ΜΜΕ πρέπει να εξετάζονται κριτικά. Οι γονείς καλό είναι να συζητούν με τα παιδιά τους σχετικά με το τι κατανοούν και να εξηγούν τη διαφορά ανάμεσα στις απόψεις και στα γεγονότα. Η διάκριση αυτή μπορεί να βοηθήσει τα παιδιά να αποσυνδέσουν τα όσα ακούγονται στις ειδήσεις από την πραγματικότητα της οικογένειας.
Η επικοινωνία είναι σημαντική
Σε κάθε περίπτωση η ανοιχτή επικοινωνία των παιδιών με τους γονείς είναι σημαντικό βήμα αντιμετώπισης του άγχους αφού στην αντίθετη περίπτωση το άγνωστο μπορεί να τρομάξει τα παιδιά.
Η αντιμετώπιση του άγχους
Σε ατομικό επίπεδο, όπως είδαμε και πριν, κάθε άνθρωπος νοηματοδοτεί με το δικό του προσωπικό τρόπο αυτό που βιώνει ως άγχος. Το βίωμα αυτό μπορεί να συνδέεται είτε με οικονομικές δυσκολίες, είτε με τα γεγονότα ζωής και την προσωπική ιστορία του καθένα μας.
Ωστόσο, σε γενικές γραμμές για να κατανοήσουμε το άγχος που βιώνουμε είναι σημαντικό να εστιάσουμε σε αυτό που συμβαίνει στη σκέψη, στο σώμα και τη συμπεριφορά μας. Αυτό κάθε φορά που αντιμετωπίζουμε μία αγχογόνο κατάσταση. Συνήθως το άγχος αρχίζει να γίνεται πρόβλημα για εμάς όταν μπαίνουμε σε ένα φαύλο κύκλο. Αυτός συμβάλλει στη διατήρησή του: Η έκθεση σε μία κατάσταση μας κάνει να νιώθουμε στο σώμα μας τα σημάδια του άγχους (π.χ. εφίδρωση, αλλαγές στο ρυθμό της αναπνοής). Σε εκείνο το σημείο μπορεί να αρχίσουμε να σκεφτόμαστε με ένα τρόπο που δεν μας βοηθά
Για παράδειγμα μπορεί να εστιάσουμε στα αρνητικά σημεία της κατάστασης, σε όσα μας φοβίζουν, στη δικιά μας αδυναμία για έλεγχο των συμπτωμάτων μας κ.α. Ουσιαστικά πρόκειται για «προκαταλήψεις της σκέψης» που χρειάζεται να αντικατασταθούν από πιο ρεαλιστικούς ή εξισορροπητικούς τρόπους.
Τελικά μπορεί να αναπτύξουμε μία αποφευκτική στάση απέναντι στην κατάσταση που μας αγχώνει. Η στάση αυτή ανακουφίζει προσωρινά τα συμπτώματά μας. Αλλά, από την άλλη, τα διατηρεί μέσα στο χρόνο. Κάποιες φορές απλά επαναλαμβάνουμε την έκθεσή μας στην αγχογόνο κατάσταση, προσδοκώντας να ξεπεράσουμε το άγχος μας, χωρίς όμως να τα καταφέρνουμε. Αυτό μπορεί να είναι και ως ένα βαθμό τραυματικό.
Μέθοδοι αντιμετώπισης
Η κατανόηση του τι μας συμβαίνει όταν αγχωνόμαστε είναι το πρώτο βήμα για να προχωρήσουμε στη διαχείριση και αντιμετώπιση του άγχους. Σε ένα επόμενο στάδιο θα μπορούσαμε να προσπαθήσουμε να μειώσουμε τα σωματικά συμπτώματα.
-Θα μπορούσαμε να χρησιμοποιήσουμε κάποιες τεχνικές, όπως παραδείγματος χάριν τεχνικές χαλάρωσης ή τη μέθοδο της ελεγχόμενης αναπνοής.
Ένας άλλος τρόπος είναι να απασχολήσουμε τη σκέψη μας με άλλα πράγματα που συμβαίνουν γύρω μας χωρίς να «προσέχουμε» τα συμπτώματά μας.
-Η τροποποίηση των μη ρεαλιστικών σκέψεων που κάνουμε σε κατάσταση έντονου άγχους είναι ένας πιο σύνθετος αλλά αποτελεσματικός τρόπος διαχείρισης. Θα μπορούσαμε αφού έχουμε καταγράψει τις σκέψεις που κάνουμε να γράψουμε δίπλα μία εξισορροπητική, πιο ρεαλιστική σκέψη: Σκεφτείτε τι θα λέγατε σε ένα φίλο σας που θα σκεφτόταν με αυτό τον τρόπο.
Αν εστιάσουμε σε μία μέθοδο αντιμετώπισης σε επίπεδο συμπεριφοράς,
-η σταδιακή έκθεση στις καταστάσεις που μας αγχώνουν θα μπορούσε να βοηθήσει. Σε αυτή την περίπτωση καλό θα ήταν να καταγράψει κανείς τους στόχους που θέλει να πετύχει. Θέτοντας μικρούς στόχους και ξεκινώντας από τον πιο εύκολο μπορούμε σταδιακά να αντιμετωπίσουμε μεγαλύτερους και πιο σύνθετους στόχους.
Ειδικά σε σχέση με την κατάσταση που μας προκαλεί άγχος. Ότι κι αν επιλέξουμε στην προσπάθειά μας θα βοηθούσε να έχουμε στο μυαλό μας ότι το άγχος συχνά φτάνει σε ένα όριο και μετά αρχίζει να υποχωρεί.
Το άγχος μπορεί να είναι ανησυχητικό ή και τρομαχτικό αλλά είναι αντιμετωπίσιμο. Κάθε προσπάθεια κατανόησης και αντιμετώπισης των δυσκολιών μας, μας φέρνει πιο κοντά στους φόβους. Επίσης μας φέρνει κοντά και στα αποθέματα μας. Δηλαδή στην ικανότητά μας να ξεπερνάμε τις δυσκολίες, να μαθαίνουμε από τις εμπειρίες μας και να κατανοούμε καλύτερα τον εαυτό μας.
