Αναγνώριση του σχολικού εκφοβισμού:
Η βία και ο εκφοβισμός στο χώρο του σχολείου αποτελούν φαινόμενα που μας ανησυχούν όλο και περισσότερο τα τελευταία χρόνια. Η σοβαρότητα του φαινομένου ανησυχεί όχι μόνο τους ίδιους τους μαθητές αλλά και τους γονείς, τους εκπαιδευτικούς. Η κλιμάκωση της βίας στην εποχή μας γίνεται έντονα αισθητή.
Η βία μπορεί να εντοπιστεί στις διαπροσωπικές αλληλεπιδράσεις μας, όσο και σε χώρους κοινωνικούς και θεσμικούς. Ένας από τους παραπάνω χώρους είναι και αυτός του σχολείου. Από την άλλη, το φαινόμενο αναγνωρίζεται πλέον πιο εύκολα. Σε διεθνές επίπεδο και στην Ελλάδα, μέσα από έρευνες έχουμε μία αρκετά πιο σαφή εικόνα αυτού. Η σύγχρονη επιστημονική βιβλιογραφία αναφέρεται τόσο στους τρόπους με τους οποίους εκδηλώνεται, όσο και στα χαρακτηριστικά και την επιδημιολογία του.
Συχνότερη εμφάνιση περιστατικών bullying σε δημοτικό και γυμνάσιο
Σύμφωνα με διάφορες έρευνες υπάρχει ένα σημαντικό ποσοστό μαθητών που υφίστανται ενδοσχολική βία. Αυτά τα περιστατικά εκδηλώνονται συχνότερα στο δημοτικό και στο γυμνάσιο, ενώ στο λύκειο μειώνονται. Τα αγόρια εμπλέκονται σε περιστατικά βίας τρεις φορές συχνότερα από τα κορίτσια. Τα κορίτσια φαίνεται να χρησιμοποιούν πιο έμμεσες μορφές βίας, όπως αυτή του αποκλεισμού από τις παρέες και της διάδοσης φημών.
Όταν μιλούμε για σχολικό εκφοβισμό (bullying) συνηθίζουμε να αναφερόμαστε στις διάφορες μορφές βίας που ασκούνται από μαθητές προς συμμαθητές τους. Συχνά στη βιβλιογραφία συναντούμε τους όρους θύτες, θύματα και παρατηρητές για τα παιδιά που εκφοβίζουν, εκφοβίζονται και παρατηρούν αντίστοιχα αυτά τα περιστατικά. Ο σχολικός εκφοβισμός εκδηλώνεται σε γενικές γραμμές με πράξεις σωματικής ή λεκτικής βίας και με συμπεριφορές που οδηγούν ορισμένους μαθητές στον κοινωνικό αποκλεισμό και την απομόνωση.
Σοβαρές οι συνέπειες του σχολικού εκφοβισμού
Οι συνέπειες για τα παιδιά που υφίστανται εκφοβισμό μπορεί να είναι σοβαρότατες όπως θλίψη, απομόνωση και πανικός. Ωστόσο οι έρευνες δείχνουν πως ακόμη και τα παιδιά που ασκούν τα ίδια εκφοβισμό συναντούν δυσκολίες και μάλιστα πιθανόν αυτές να συνεχίζονται και στην ενήλικη ζωή.
Ως προς την αντιμετώπιση του φαινομένου θα ήταν σημαντικό να επανέλθουμε στην ίδια την ορολογία που χρησιμοποιείται. Οι όροι «θύτες», «θύματα» και «παρατηρητές» βοηθούν περισσότερο στην περιγραφή του φαινομένου παρά στην ερμηνεία- κατανόησή του. Αυτό συμβαίνει γιατί η βία αναμφισβήτητα είναι ένα σύνθετο και πολυπαραγοντικό φαινόμενο. Επομένως, η έμφαση θα πρέπει να δίνεται περισσότερο στις διεργασίες που γεννούν συνθήκες ικανές να «εκκολάψουν» φαινόμενα βίας.
Οι συνθήκες αφορούν στο ίδιο το πλαίσιο και το ψυχολογικό κλίμα του σχολείου, καθώς και στη συνεργασία ανάμεσα σε γονείς και εκπαιδευτικούς. Εν τέλει ο σχολικός εκφοβισμός αφορά λιγότερο στα ατομικά χαρακτηριστικά των παιδιών.
Π.χ. μπορείτε να αναλογιστείτε αν στο σχολείο του παιδιού σας δίνεται χώρος στους μαθητές για την έκφραση των συναισθηματικών τους αναγκών; Ή η έμφαση εξαντλείται στο μαθησιακό επίπεδο και τις επιδόσεις τους; Ο λόγος και οι ψυχολογικές τους ανάγκες ακούγονται ή απαξιώνονται; Εσείς οι ίδιοι, ως γονείς, είστε σε επαφή και σε συνεργασία με το σχολείο; Υπάρχει εμπιστοσύνη και σεβασμός ανάμεσα στο σχολείο και την οικογένεια; Ποιες συμπεριφορές ενθαρρύνονται και επαινούνται στα παιδιά;
Τρόποι αντιμετώπισης του σχολικού εκφοβισμού
Οι γονείς μπορούν να παίξουν ενεργό ρόλο στην αναγνώριση και την αντιμετώπιση της βίας στο χώρο του σχολείου:
• κρατώντας μία στάση που ενθαρρύνει την επικοινωνία και προδιαθέτει το παιδί θετικά ώστε να σας εμπιστευτεί. Ας μην ξεχνάμε ότι μεγάλο ποσοστό των παιδιών δεν μιλούν σε κανένα για τον εκφοβισμό που υφίστανται από συμμαθητές τους στο σχολείο. Συχνά τα παιδιά αναφέρουν πως φοβούνται ότι οι γονείς είτε θα υποτιμήσουν τα περιστατικά εκφοβισμού, είτε θα χειριστούν το θέμα χωρίς διακριτικότητα. Μπορεί να φοβηθούν πως θα προκληθούν «φασαρίες» και πως τελικά όχι μόνο δεν θα αντιμετωπιστεί η κατάσταση αλλά θα ενταθεί. Τελικά οι προσπάθειες μπορεί να στραφούν εις βάρος τους.
• εξηγώντας στα παιδιά την ανάγκη συνεργασίας με το σχολείο για να αντιμετωπίσετε αυτή την κατάσταση. Το σχολείο αφενός πρέπει να είναι ενήμερο για τέτοιου είδους φαινόμενα, αφετέρου οφείλει να τα αντιμετωπίσει συνεργαζόμενο με τους μαθητές και με το Σύλλογο Γονέων. Εδώ είναι χρήσιμο να θυμηθούμε πως ο σχολικός εκφοβισμός αφορά το σχολείο στο σύνολο της λειτουργίας του. Ο σχολικός εκφοβισμός συνήθως δεν περιορίζεται σε μεμονωμένα περιστατικά. Συχνά η συνεργασία σχολείου- οικογένειας είτε είναι ανύπαρκτη είτε συμβαίνει με όρους απόδοσης ευθυνών. Ωστόσο οι μαθητές έχουν ανάγκη να αισθανθούν πως σχολείο και οικογένεια αποτελούν δυο μέρη ενός υποστηρικτικού περιβάλλοντος. Μέρη τα οποία μέσα από την καλή συνεργασία τους και την κοινή στάση που κρατούν μπορούν να τους κάνουν να αισθανθούν ασφαλείς.
• βοηθώντας τα παιδιά να μην εσωτερικεύσουν τη βία και την υποτίμηση που υφίστανται. Σημαντικό βήμα προς αυτή την κατεύθυνση είναι να συζητήσετε μαζί τους λόγους, που θεωρούν πως ο δράστης εκδηλώνει τέτοιου είδους συμπεριφορές. Στόχος σας μπορεί να είναι να αφουγκραστείτε τις αντιλήψεις και τους φόβους τους. Έτσι μέσα σε ένα πλαίσιο ενεργητικής ακρόασης και επικοινωνίας, μπορείτε να μετατοπίσετε την εστίαση από τα ίδια τα ατομικά τους χαρακτηριστικά (π.χ. ύψος, βάρος, ιδιοσυγκρασία). Μπορείτε να αναζητήσετε από κοινού τα αίτια στις συνθήκες του σχολείου ή του περιβάλλοντος που μεγαλώνει ο δράστης. Μπορείτε να μιλήστε για την ιστορία του παιδιού που εκφοβίζει (π.χ. οικογενειακές δυσκολίες), ή και στη διάθεσή του για επιβολή κ.α.
• προτρέποντάς τα παιδιά να δείξουν, αν μπορούν, ψυχραιμία σε ενδεχόμενα περιστατικά εκφοβισμού. Παράλληλα θα χρειαστεί να αποδυναμώσετε από πλευράς τους τη διάθεση πρόκλησης φόβου και ανησυχίας. Είναι σημαντικό να γίνει σαφής και κατανοητή από τα παιδιά η διάκριση ανάμεσα σε μία ψύχραιμη και ενεργητική στάση σε αντίθεση με μια στάση παθητικότητας.
• παιδιά, γονείς και εκπαιδευτικοί μπορούν να απευθυνθούν σε επαγγελματίες της ψυχικής υγείας, όταν κρίνουν πως υπάρχει ανάγκη για τέτοιου είδους βοήθεια. Άμεσα προσβάσιμοι μπορεί να είναι ο/η ψυχολόγος του σχολείου, ή ακόμη και τηλεφωνικές γραμμές στήριξης που λειτουργούν και απευθύνονται σε παιδιά, γονείς και εκπαιδευτικούς.
Σημαντική η συμβολή του σχολείου
Η συνεργασία σχολείου και οικογένειας για την αντιμετώπιση του σχολικού εκφοβισμού μπορεί να οδηγήσει στην κινητοποίηση των θετικών δυνάμεων και των αποθεμάτων του σχολείου. Και πιο συγκεκριμένα όλων των εμπλεκόμενων μερών των: μαθητών, γονέων και εκπαιδευτικών.
Τέτοιου είδους προσπάθειες και διεργασίες όχι μόνο προάγουν την οικοδόμηση υγιών σχέσεων συνεργασίας, αλλά λειτουργούν και προληπτικά. Το σχολείο ως φορέας πρόληψης μπορεί αναμφισβήτητα να ενισχύσει τις θετικές κοινωνικές σχέσεις ανάμεσα στους μαθητές.
Μπορεί επίσης να αποτελέσει για αυτούς ένα διαφορετικό παράδειγμα- πρότυπο στον τρόπο που μαθαίνουν να σχετίζονται. Επικοινωνήστε με την ψυχολόγο Υπατία Βρεττού στην Θεσσαλονίκη εάν έχετε υποψίες ότι το παιδί σας έχει πέσει θύμα σχολικού εκφοβισμού.
